Tục ngữ có câu "Thương nhau củ ấu cũng tròn/Ghét nhau bồ hòn cũng méo" hay "Thân em như củ ấu gai, ruột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen" để nói về món ăn dân dã này. Nói về công dụng dược lý của củ ấu thì có lẽ nhiều người sẽ rất ngạc nhiên khi thứ củ gai xấu xí này góp mặt vào khá nhiều bài thuốc đông y hỗ trợ chữa khá nhiều bệnh như: chứng khó tiêu, đau bụng, viêm loét dạ dày, giúp ngủ ngon,... Không những vậy, củ ấu còn có rất nhiều cách sử dụng ẩm thực vừa ngon vừa đem đến nhiều lợi ích cho sức khỏe.
Củ ấu ở dạng tươi có thể luộc. Luộc ấu cũng như luộc bắp, khoai tuy nhiên cách luộc củ ấu để vẫn giữ được vị ngọt bùi thì không phải ai cũng làm được. Nếu luộc lâu quá thì ấu sẽ mềm ướt còn nấu luộc chưa tới thì lại bị sượng. Chọn những củ ấu vỏ khô, cứng, cầm chắc tay, khi lắc không phát ra tiếng kêu. Như vậy thì ấu sẽ đặc thịt bên trong và thơm hơn. Củ ấu rửa sạch, cho vào nồi, đổ ngập nước, cho 1 thìa muối hạt vào. Đun sôi trong 10 phút đến khi thấy vỏ ấu mềm. Bạn có thể lấy thử một củ kiểm tra, nếu thịt ấu mềm bở là được.
Ngoài củ ấu luộc ra thì còn nhiều món ngon từ củ như chè củ ấu, củ ấu nấu canh, hầm sườn, cháo củ ấu, củ ấu chiên,…
Món chè mang hương đồng gió nội, ngọt bùi, dịu nhẹ, ai ăn một lần cũng phải tấm tắc và nhớ mãi. Củ ấu sau khi đem luộc, dùng dao tách vỏ lấy phần thịt. Hạt sen nấu mềm cho đường phèn và nước lọc vào đun sôi liu riu, cho củ ấu và hạt sen vào sôi thêm chút là được. Khi ăn múc ra bát rồi rưới thêm nước cốt dừa lên.
Củ ấu hầm gà
Đùi gà rửa sạch, ướp muối, tiêu, chiên vàng khử với rượu vang đỏ, để riêng sang một bên. Chiên thịt gà, xào cà chua, hành tây, cà rốt, lá thyme cho thơm. Đổ nước vào nồi, cho củ ấu, gà vào nấu lửa nhỏ cho mềm. Nêm nếm vừa ăn. Làm sệt nước với bột mì. Múc gà hầm củ ấu ra dĩa. Dùng nóng với cơm, bún hay búnh mì đều ngon.
Sườn chặt nhỏ, rửa sạch sau đó đem ướp với gia vị gồm: muối, đường, tiêu khoảng 15 phút trước khi nấu thì sườn sẽ đậm đà hơn. Củ ấu tươi tách lấy thịt. Cho sườn vào xào sơ rồi đổ nước vào nấu. Sau khi nước sôi, vặn nhỏ bếp, hầm thêm khoảng 10-15 phút cho sườn mềm hơn. Sườn sau khi hầm mềm cho củ ấu và củ sen vào hầm thêm đến khi ấu mềm là được. Tương tự, bạn cũng có thể chế biến củ ấu hầm chân giò, củ ấu nấu vịt,… cũng rất hấp dẫn và hao cơm.
Canh giò heo hầm đu đủ và củ ấu
Giò heo chặt khúc, rửa sạch, sau đó ướp với gia vị gồm muối, đường, hạt tiêu khoảng 15 phút trước khi nấu để giò heo được ngon, đậm đà hơn. Củ ấu tách vỏ rửa sạch. Đu đủ gọt vỏ, rửa sạch rồi cắt thành những lát mỏng vừa miệng. Cho chân giò vào nồi xào sơ, sau đó đổ nước vào nấu đến sôi thì vặn bếp nhỏ lửa để thêm khoảng 20 phút nữa để thịt chín mềm. Cho củ ấu vào hầm đến khi ấu gần mềm thì cho đu đủ vào, nấu đến sôi lại, nêm lại canh sao cho vừa miệng. Tắt bếp và múc canh ra tô, thêm một chút hành lá đã xắt nhỏ lên trên mặt.
Canh thịt nạc củ ấu
Rửa sạch thịt, thái miếng vừa ăn rồi ướp với 1/4 muỗng cà phê muối, 1/4 muỗng cà phê tiêu, 2 muỗng cà phê dầu hào, 1/2 muỗng canh rượu và 1/2 muỗng cà phê bột năng trong khoảng 10 phút. Nấm mèo ngâm nở, rửa sạch rồi cắt nhỏ. Cà rốt gọt vỏ, cắt lát mỏng. Củ ấu bóc bỏ vỏ, rửa sạch. Cho củ ấu vào nồi, thêm nước vào, đậy nấp rồi luộc chín củ ấu, sau đó vớt ra để ráo nước. Làm nóng nồi với 15ml dầu ăn, cho gừng băm vào phi thơm rồi thêm cà rốt vào xào đều. Cho nấm mèo, củ ấu và 3 chén nước vào, khuấy đều, đậy nấp, đun sôi với lửa to. Nước sôi thì trút thịt đã ướp vào nấu đến khi thịt chín thì nêm 1/2 muỗng canh hạt nêm, 1/4 muỗng cà phê tiêu, khuấy đều rồi tắt bếp. Múc canh ra tô và dùng nóng với cơm. Món canh củ ấu chắc chắn sẽ khiến cho bữa cơm gia đình thêm phần mới lạ và ngon miệng.
Cháo củ ấu
Mùa hè trời nắng gắt, oi nồng thường gây một số bệnh: say nắng say nóng, cảm sốt, cơ thể bị mất nước, mệt mỏi, trẻ nhỏ bị rôm sảy, mụn nhọt… Vì vậy, cháo củ ấu là sự lựa chọn không gì thích hợp hơn. Cháo củ ấu: củ tươi bỏ vỏ 30g, gạo nếp 30g, đường vừa đủ. Nấu thành cháo, ăn 2 lần trong ngày. Chữa tỳ vị hư suy ở người cao tuổi, ăn uống khó tiêu, viêm ruột
Vừa qua Khu du lịch Văn hoá Phương Nam (huyện Lấp Vò, Đồng Tháp) đã sử dụng bột củ ấu để chế biến các món ăn tham gia Hội thi Bánh dân gian Nam Bộ tại Cần Thơ đạt 2 huy chương vàng với món bánh xèo bột củ ấu, bánh canh cua đồng bột củ ấu và 1 huy chương bạc cho món bánh lá mít bột củ ấu.
Bánh canh cua đồng – tôm với củ ấu
Nguyên liệu chính: 50% bột gạo được lấy từ làng bột truyền thống hơn 100 năm thuộc xã Tân Phú Đông Sa Đéc, 50% củ ấu là đặc sản của địa phương, cua đồng được chọn những con yếm cứng để đầy thịt, tôm được bắt từ thiên nhiên, nước cốt dừa, các gia vị.
Cách chế Biến: Hai loại bột kết hợp lại rồi cho nước vào vừa tay, bột mềm mịn, đem lăng vào chai sành thoa tí bột năng vào dể cắt ra thành sợi không dính.
Cua thì làm sạch đâm nhiễn ra lược nước, tôm thì bầm thành nhỏ. Bắt nước cua lên sôi thì dể bánh canh vào khi thấy cộng bánh canh trong là chín thì để nước cốt dừa lên khoảng 2 phút là thưởng thức.
Món ăn cung cấp nhiều Canxi , nhiều vitamin B12, omega 3, khoáng chất và protein phong phú, tốt cho tim mạch và trí não. Bổ gân cốt, khớp xương.
Sự mềm mại của sợ bánh canh, ngọt thanh bùi tự nhiên từ ấu, ngon ngọt từ tôm cua đồng cùng vị béo nhẹ từ dừa thơm từ hành lá, cay nhẹ từ tiêu tạo cảm giác thoải mái để thưởng thức món tiếp theo.
Bánh Xèo bột củ ấu
Bánh xèo một món ăn dân dã thuần túy gần gũi với chúng ta nhưng đã có từ rất lâu đời, và luôn hiện hữu trong đời sống hằng ngày của bà còn vào những ngày bình thường cho đến những ngày lễ đặc biệt là ngày 5/5 âm lịch Tết đoan Ngọ khắp mọi nhà đều làm để dâng lên cúng ông bà tổ tiên thay lời cảm ơn, sau đó gia đình sum vầy bên nhau cùng thưởng thức.
Nguyên liệu chính: 70% Bột gạo, 30% từ củ ấu, vịt, xiêm, tôm, thịt, rau củ, bột nghệ, nước cốt dừa, gia vị.
Cách chế biến: Bột và ấu pha nước cốt dừa và bột nghệ lại với nhau. Tùy vào chảo lớn hay nhỏ mà dung lượng 1 vá lớn hay nhỏ đổ vào đập nấp lại khoảng 2 phút thì cho nhân vào gồm ( thịt vịt, thịt, tôm, củ sắn, củ cải đỏ và giá) dể đến gần 2 phút nữa là dùng được. Khi ăn kèm là rau sống ( lá bằng lăng, lá vừng, cải xanh, rau thơm, rau nhấp cá) chấm vào nước mắm chua ngọt, cùng dưa chua.
Bánh xèo được làm với bột củ ấu là món ăn giàu chất dinh dưỡng protein, canxi giảm đau và chống sưng viêm. Trong rau giúp giảm các bệnh về mãn tính ( xương khớp, hen suyễn, bệnh tim…).
Bánh lá mít bột củ ấu
Nghe tên món bánh lá mít có lẽ nhiều người còn khá ngỡ ngàng lá mít có thể làm được bánh. Đây là món ăn rất gần gũi và quen thuộc với bà con miền Tây. Đến đây ai cũng sẽ đặt câu hỏi tại sau chọn lá mít mà không phải lá khác? Vì lá mít có độ nhám và gân, dể bộ vào rất dễ dính và lá có mùi thơm, đặc biệt luôn có sẵn tại vườn.
Nguyên liệu chính: 50% Bột ấu, 20% bột gạo, 10% bột năng, 20% nước cốt dừa dược chọn dừa từ Bến Tre, lá mít, gia vị.
Cách chế biến: tất cả kết hợp lại nhồi với nước ấm từ 40 độ dến 50 dộ là dược dến bột mịn và vừa nấn lến lá mít, rồi đem đi hấp khoảng 6 phút là chin. Nước cốt dừa kết hợp chút ít bột năng để tang dộ sệt, thêm hành lá để tăng mùi thơm.
Bánh mềm cùng với hương thơm của lá mít nhẹ nhàng, ăn cùng nước cốt dừa thơm ngọt đậm đà tạo nên hương vị thơm ngon và hấp dẫn cho món bánh truyền thống ở Miền Tây. Món bánh lá mít bột củ ấu cung cấp nhiều vitamin, protein, khoáng chất tốt cho cơ thể.
Bánh xèo bột củ ấu, bánh canh cua đồng bột củ ấu và bánh lá mít bột củ ấu là 03 món ăn đạt giải tại Hội thi bánh dân gian Nam Bộ Cần Thơ măm 2022 của Đội thi Khu du lịch Văn hoá Phương Nam
Ngoài ra, củ ấu còn được chế biến nhiều món ăn vặt rất hấp dẫn, chẳng hạn ấu lăn bột chiên giòn, củ ấu chiên nước mắm.
Đặc biệt, ứng dụng làm đẹp từ củ ấu cũng được ghi nhận, các nhà khoa học còn phát hiện ra trong củ ấu có chứa chất AH13 được dùng để làm đẹp rất hiệu quả nhất là đối với việc ngăn ngừa nám và tàn nhang. Để đánh bay những mảng nám và ngăn ngừa nám phát triển các mảng rộng hơn, bạn dùng củ ấu non, giã nát rồi xoa đều lên mặt để 15 phút rồi rửa lại bằng nước sạch. Thực hiện 1 lần/ngày, liên tục 15 ngày bạn sẽ thấy những vết nám, tàn nhang trên da mặt mờ dần. Hoặc bạn có thể dùng củ ấu già, bỏ vỏ lấy phần thịt, sấy khô, nghiền thành bột thật mịn. Mỗi tối, trước khi đi ngủ lấy một lượng bột thuốc vừa đủ hòa đều với lòng trắng trứng gà thành hỗn hợp sền sệt, thoa đều lên mặt thành một màng mỏng, để qua đêm rồi rửa sạch bằng nước ấm. Mỗi tuần làm từ 1 - 2 lần, liên tục 2 - 3 tháng.
Hiện nay Đồng Tháp đang vào mùa củ ấu, còn chần chừ gì mà không xách balo lên đến Đồng Tháp để được chiêm ngưỡng những cánh đồng ấu mênh mông. Thưởng thức các món ăn được chế biến từ ấu vừa ngon lại tốt cho sức khoẻ, bạn nhé!
Khánh Vân (Tổng hợp)
